Stichting Oud Ried.
Eind 1998 zijn een groepje enthousiaste mensen begonnen met het uitzoeken van de geschiedenis van het dorp Ried. Het doel van onze stichting is het archiveren en in kaart brengen van alles wat met Ried te maken heeft. Tevens houden wij regelmatig tentoonstellingen, lezingen en dia- en filmvoorstellingen in ons dorpshuis. Wij zijn dus altijd op zoek naar personen die ons verder kunnen helpen met o.a. foto’s krantenknipsels, anekdotes, landkaarten, prentbriefkaarten (ansichtkaarten) en alle andere voorwerpen die betrekking hebben op het dorp RIED. Ook informatie over de zuivelfabriek, het tichelwerk, de gasfabriek, school, kerk, de kleine middenstanders en het agrarische leven uit ons dorp zijn van harte welkom. U begrijpt, wij zijn op zoek naar alle mogelijke informatie over Ried. U kunt ons bereiken via de mail: oudried@live.nl
Postadres: Sjoukje Hibma
De Rombade 9
8811 HT Ried
tel:0517-269494
Maart 2018
De vroegere reinigingsdienst
Ruim veertig jaar lang had Ried een eigen dorpsreiniging. In het artikel over de IJsclub werd de vuilstort op de noordwesthoek van het Leegje al genoemd. De dorpsreiniging overbrugde de periode dat er helemaal geen voorzieningen waren tot in de jaren '40 het rioolsysteem en de gemeentelijke afvaldienst kwamen.
Jarenlang werd voor de behoeften van de mens gebruik gemaakt van een kakdoos (een houten huisje of bankje met gat) die vaak boven een beerput (diepe put met nauwe opening) of boven het open water geplaatst was. Nu werd dit open water in die tijd ook gebruikt voor de was en allerlei ander huishoudelijk werk. Geen wonder dat er vaak ziekten uitbraken. In de negentiende eeuw werd begonnen met het wisseltonnen systeem. Bij dit systeem deed men zijn behoeften boven de 'húsketonne' een beerton die periodiek werd omgewisseld voor een leeg exemplaar door zogenaamde beerwagens. Omdat er geen ondergrondse riolen aangelegd hoefden te worden, was dit systeem een stuk goedkoper dan de wc. Qua hygiëne was dit al een hele vooruitgang, gezinnen waarin een besmettelijke ziekte heerste kregen bijvoorbeeld een afwijkende kleur ton. Huisvuil werd vaak in een gat achter in de tuin gedumpt.
Hierin kwam eind 1905 ook in ons dorp verandering. Aan een commissie van ingezetenen van Ried werd een subsidie van 150 gulden verleend voor de oprichting en instandhouding van een reinigingsdienst. De noordwesthoek van het 'Leegje' werd ingericht als dwinger (Fries voor vuilnisbelt). Niet alleen afval werd hierheen gebracht, er was ook een aparte stort voor de privaattonnen, de 'húsketontjes'.
Na 20 jaar waren een aantal aanpassingen noodzakelijk, want waar onze reinigingsdienst in de beginjaren in de gemeente Franekeradeel vooropliep, kwam deze toen ver achteraan. Uit het dorp waren verschillende klachten gekomen. Vooral de zindelijkheid bij het halen en vervoeren van de tonnetjes werd niet voldoende in acht genomen. Het gebrek aan een goed tonnenstelsel en een praktisch vervoermiddel waren daar mede de oorzaak van. Bij Haagsma in Harlingen werden 100 nieuwe privaattonnen van Amerikaans grenen voor f 5.25 per stuk besteld. De aanvraag voor een praam voor het vervoer van vuilnis en privaattonnen werd door de gemeente afgewezen, hierin zou de vereniging zelf moeten voorzien. Tot dorpsreiniger werd Rintje Bokma aangesteld voor een salaris van _375 per jaar plus 25 pct. van de opbrengst van de compost. Hij ging met paard en wagen bij de huizen langs om de tonnen op te halen en reed dan tot het bruggetje over de opvaart van de Anemareed. Het laatste stuk moest hij de tonnetjes over het bruggetje sjouwen om ze vervolgens te legen in de kolk bij de dwinger. Nadien werden ze in het Wiid omgespoeld en teruggebracht. De jeugd zwom in de zomer even verderop aan de overkant van het Wiid bij de opvaart! Het kwam wel voor dat er dan een drolletje voorbij dreef…. Naast de húsketonnen' haalde Rintje ook het huisvuil en ander afval op. Daarnaast had hij nog een groentehandel. Hiervoor had hij een aparte kar waarmee hij bij de deuren langsging. De ene dag met de tonnetjeskar op pad, de andere dag met de groentekar….
Via de Anemareed ging je over een bruggetje, dat over de opvaart lag, naar de vuilstort. Op zeker moment raakte het bruggetje in verval, waarna Bokma via de dam aan het eind van de opvaart met zijn kedde (klein paard) en wagen over de wal van het Leegje naar de dwinger mocht rijden.
Eind jaren '20 bleek het afvalterrein veel te klein te zijn. Dit werd vergroot tot 400 m_, waarop een nieuwe kolk van 8 bij 15 meter werd gegraven met daar omheen een verhard pad en drie houten looppaden eroverheen. Verder was er ruimte ingedeeld voor het afval en kwam er een nieuw berghok voor de materialen en tonnetjes. Het hele terrein werd voorzien van een afrastering van betonpalen en ijzeren staven met gaas. Wanneer de kolk vol was kwam een schip langs en werd de inhoud van de kolk in het schip gegooid, waarna de mest naar arme grond elders werd vervoerd.
Jaarlijks kwam de vereniging van dorpsreiniging in een vergadering bij elkaar. In 1928 bestond het bestuur uit de volgende personen: D. Siderius (voorzitter), S. van Wijk (secretaris), S. Visser (vicevoorzitter) en hoofdmeester Th. Schaafsma fungeerde als boekhouder. Jaarlijks kreeg de vereniging een gemeentelijke subsidie, die van f 100 in de eerste jaren opliep naar f 400 eind jaren '20. Elk huishouden was verplicht jaarlijks een klein bedrag aan reinigingsrechten betalen.
Toen ook in Ried riolering kwam, waar steeds meer huishoudens zich op aan sloten, verviel langzaamaan het tonnetjes systeem. Per 1 januari 1948 werd er een gemeentelijke reinigingsdienst ingesteld met als gevolg de opheffing van de dorpsreiniging. Uit een gemeente verslag: “In de politieverordening is een bepaling opgenomen, waarin de plicht tot aansluiting bij deze dienst is omschreven. Er zal een vrachtauto met aanhangwagen en 2 reinigers aangesteld worden. Per aangeslotenen zal per jaar f 6 worden geheven.”
Toch heeft op sommige plekken in Nederland het wisseltonnen systeem tot ver in de jaren zestig, de tijd van maanreizen en kleurentelevisie, geduurd. Pas toen was heel Nederland in staat om met een druk op de knop of een ruk aan het ketting zijn behoeften te verwijderen.
Stichting Oud Ried
